Piyasalarda Yeni Bir Enstrüman : VARANT

Riskten korunmak ve ya belirli seviyede risk alarak getiriyi yükseltmek amacıyla kullanılan ürünler finans piyasalarında ‘türev ürünler’ olarak adlandırılır. Uzun bir geçmişleri olmasına rağmen türev ürünlerin marketlerde önemli yer tutmaları ‘70-‘80’leri bulmaktadır. (OTC) Tezgah Üstü Piyasalarda işlem görmesi ile başlayan bu ürünler yatırımcıyı dalgalı market durumlarına karşı korumak için oluşturulmuştur. Sonrasında OTC’den çıkıp piyasada herkes tarafından kolayca ulaşılabilecek hale getirilerek bir çok yatırımcıya ulaşmıştır. 70 lerdeki petrol krizleri ile gelen yüksek volatil piyasalar, dolar dalgalanmaları, faiz dalgalanmaları , regulatorleri böyle bir finansal enstrümanı çıkartmaya itmiştir. Bundan sonraki süreçte korunma amacının yanında spekülatif fiyat hareketleri amacıyla ve arbitraj fırsatlarından yararlanmak amacıyla kullanılan önemli hacme sahip bir finansal enstrüman olmuştur.
Daha geniş kapsamlı tanımıyla türev, değeri bağlı olduğu (contingent) varlıkların fiyatlarına bağlı olan ancak bu varlıklara sermaye yatırmayı gerektirmeyen bir sözleşmedir. Fiyat veya getirilere dayalı ödemeleri değiş tokuş etmeye dönük sözleşmeler oldukları için daynak varlığın mülkiyet transferine gerek kalmamaktadır.
Türev piyasalar sermaye piyasalarının finansal piyasalardaki payının artırılması amacıyla yapılan çalışmalar kapsamında, yatırım araçlarının çeşitlendirilmesine yönelik girişimler büyük önem taşımaktadır ve bunların en önemli sonucunda -Ağustos’ta- Deutche Bank tarafından ihracı yapılacak olan varantlardır. Tasarruf sahiplerine yatırım alternatifleri sunmak, yatırımcı ve üreticilere volatil market durumlarından korumak, piyasanın derinlik ve genişliğinin yanı sıra, sermaye piyasalarının ülke ekonomisine katkısını da artıracaktır. Spk’nın çıkardığı taslakta varantlar, elinde bulunduran kişiye dayanak varlığı ya da göstergeyi, önceden belirlenen bir fiyattan, belirli bir tarihe kadar alma veya satma hakkı veren ve bu hakkın kaydi teslimat ya da nakit uzlaşı ile kullanıldığı menkul kıymet niteliğinde bir sermaye piyasası aracı olarak tanımlanmıştır. Varantların dayanak varlığını, İMKB-30 endeksinde yer alan hisse senetleri ve İMKB tarafından belirlenen hisse senedi endeksleri oluşturacaktır. Varantın çıkış amacı öncelikle korum amaaçlı olmuştur bu sebeple de yatırımcıların fiyat dalgalanmalarından etkilenmesini önleme özelliği nedeniyle, koruma özelliği ağır basan bir finansal enstrümandır. Varantlar, yatırımcılara düşük tutarlar yatırmak suretiyle, hisse senedi ve diğer yatırım araçlarının getirilerinden faydalanma olanağı sunması ve türev araçlar kadar karmaşık olmaması nedeniyle, daha fazla sayıda bireysel yatırımcının sermaye piyasalarına çekilmesinde etkili olacaktır. Düzenleme ile, bugüne kadar sadece tezgahüstü piyasalarda, büyük kurumsal yatırımcıların kullanabildiği araçlar, ikincil piyasada tüm yatırımcıların erişimine açılacaktır.
Yurt dışında işlem gören varantları görüntüleyebilmek için ticker’ın sonuna w harfi eklemek yeterlidir. Temel KavramlarSahibine alım hakkı veren varantlar “call varant”, satım hakkı verenler ise “put varant” olarak adlandırılmaktadır. Diğer bir ayırım, Avrupa ve Amerikan tipi varantlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Sahibine vade bitim tarihinde dayanak varlığı alma veya satma opsiyonu veren varantlar “Avrupa Tipi Varant”, opsiyonu vade sonuna kadar herhangi bir tarihte kullanma hakkı veren varantlar ise “Amerikan Tipi Varant” olarak adlandırılmaktadır. Varantlar kaldıraç etkisi taşıyan finansal araçlardır. Varant fiyatındaki değişim, dayanak varlığın fiyatındaki değişim oranından çok daha yüksek olabilmektedir. Aşağıdaki örnek kaldıraç etkisinin daha net anlaşılmasını sağlayacaktır. Örnek: ABC Hisse Senedine İlişkin Alım Hakkı Veren Amerikan Tipi varant. Varant fiyatı (t0) ______________5 YTLKullanım fiyatı _______________110 YTLHissenin değeri (t0) __________100 YTLHissenin ulaştığı değer (t1) ____130 YTLVarant fiyatı (t1) _____________20 YTLÖrneğe göre, varantın dayanak varlığında %30 oranındaki değişim, varantın fiyatını 5 YTL’den en az 20 YTL’ye yükseltecektir. Dayanak varlıktaki %30 oranında bir artış, varantın fiyatını %300 oranında yükseltmektedir. Bu durum, varantın kaldıraç etkisini göstermektedir.
Varantların İhraççılar Açısından Sınıflandırılması
Varantlar banka ve aracı kurum gibi finansal kuruluşlar tarafından ihraç edilebildikleri (covered warrants) gibi, şirketler tarafından, varant ihraççısı şirketin kendi hisse senetleri dayanak varlık yapılmak suretiyle de (company warrants) ihraç edilebilmektedir.
SPK tarafından hazırlanan taslakta, şirket varantları öngörülmemekte, sadece “covered” varant olarak sınıflandırılan, finansal kuruluşlar tarafından ihraç edilen varanta izin verilmektedir. Şirket Varantları (Company Warrants)• Şirketler tarafından, kendi hisse senetleri dayanak varlık yapılmak suretiyle ihraç edilir.• Dayanak varlık sadece varant ihraç eden şirkete ait hisse senetleridir.• İfa zamanında şirket tarafından yeni hisse senedi ihracı yapılır. • Sadece alım hakkı (call) veren varant olarak ihraç edilir.• Genellikle daha uzun vadelidir.• Likidite sınırlıdır.• Genel olarak tek bir ifa fiyatı vardır.• Borsada kote olur.• Fiyatlandırma arz ve talebe göre yapılır.Finansal Varantlar (Covered Warrants)• Banka ve aracı kurum gibi finansal kuruluşlar tarafından ihraç edilir.• Dayanak varlık hisse senedi, endeks, döviz, emtia gibi çok çeşitli olabilmektedir.• İfada, yeni hisse senedi ihracı yapılmaz.• Hem alım (call), hem satım (put) hakkı verecek şekilde ihraç edilebilir.• Genellikle vade iki yıla kadardır.• Likittir.• Dayanak varlığın alım veya satım fiyatı, her ihraçtaki şartlara bağlı olarak çeşitlilik gösterir.• Borsada kote olur. • Fiyatlandırma piyasa değerine göre yapılır

Basket Vrrantlar: Endüstri levelindeki varantlar.Endistrünin performansını gösterir.
Endeks Vrantları :Varantın türevlendirildiği varlığın tek bir indekse odaklı varantlarıdır .
Çıplak varant: Geleneksel varrantlar gibi, bağlı oldukları bonolardan ayrı çıkarılmış, menkul kıymetler borsasında işlem gören varantlardır.

Avantajlar
Riskten korunma ve riski yönetme Bir opsiyon olan varantlar, risklerin ortadan kaldırılması ya da azaltılmasını sağlamaktadır. Varantlar, spot piyasalarda meydana gelebilecek fiyat değişimlerine karşı yatırımcıları koruma özelliğine sahiptir. Sınırsız kazanç, sınırlı zarar (kaldıraç etkisi) Zarar edilecek miktar, varanta ödenen ücret ile sınırlıdır. Konuyu bir örnek ile açıklayacak olursak, ABC aracı kurumunun, XYZ şirketinin hisse senedini dayanak varlık yaparak, vade tarihi 1 Haziran 2008 olan Amerikan tipi, alma hakkı veren (call) varant ihraç ettiğini düşünelim. Bugün itibariyle XYZ senedinin işlem fiyatı 19 YTL’dir. İhraç edilen varantta XYZ senedinin kullanım fiyatı 20 YTL olarak belirlenmiştir. Varantın fiyatı ise 2 YTL’dir. Yatırımcının 2 YTL’den 1.000 adet varant satın aldığını düşünelim. XYZ hisse senedinin fiyatının vade tarihine kadar hiçbir anda 22 YTL’nin üzerine çıkmaması halinde (20+2 YTL), yatırımcı hiçbir şekilde bu hakkını kullanmayacaktır. Yatırımcının zararı ise sadece varanta ödediği meblağ (2*1.000=2.000 YTL) ile sınırlı olacaktır. Amerikan tipi bu varantın dayanak varlığı olan XYZ hisse senedinin fiyatının 15 Mayıs 2008 tarihi itibariyle 24 YTL’ye yükseldiğini düşünelim. Bu durumda varantın fiyatı 5 YTL’ye çıkmış olsun. XYZ hisse senedinin fiyatındaki %26 artış (=24/19 YTL), kaldıraç etkisiyle varantın fiyatındaki artışı %150 (=5/2 YTL) yapmaktadır. Hem düşen hem de yükselen piyasalarda kazanç elde etme olanağı Dayanak varlığı satın alma hakkı veren varantlar (call) yükselen piyasalarda kazanç elde etme olanağı sunarken, satma hakkı veren varantlar (put) düşen piyasalarda kazanç elde etme olanağı sunmaktadır.

Dezavantajlar
Uygun dayanak varlık seçimine rağmen zarar etme riski Varantın fiyatını etkileyen çok çeşitli faktörler söz konusudur. Dayanak varlığın fiyat hareketleri elbette varant fiyatını da etkilemektedir. Ancak fiyatı etkileyen tek değişken dayanak varlığın fiyatı değildir. Örneğin, bir hisse senedini satın alma hakkı veren bir varantın fiyatı, dayanak varlığını oluşturan hissenin fiyatında artış olmasına rağmen, diğer faktörlerin etkisiyle düşebilir. Kaldıraç etkisi Kaldıraç etkisi varantların önemli avantajlarından biridir. Bu etkinin, varantlardan limitsiz kar elde edilmesini sağladığı konusundaki açıklamalar yukarıda yer almaktadır. Zarar ise ödenen varant fiyatı ile sınırlıdır. Ancak zarar miktarı sınırlı olmakla birlikte, zarar oranı, dayanak varlığın fiyat değişim oranından çok daha yüksek olabilmektedir. İhraççının yükümlülüğünü yerine getirmeme riski Yapısal özellikleri opsiyon sözleşmeleri ile büyük benzerlik taşıyan varantlar, ihraççının yükümlülüğünü yerine getirmesi konusunda, borsada işlem gören opsiyon sözleşmelerinden ayrılmaktadır. Borsa opsiyonlarında, opsiyon satıcısının yükümlülüğü takas kurumu tarafından garanti edilmektedir. Ancak varantlar açısından bu tür bir garanti verilmesi söz konusu değildir. İhraççının yükümlülüğünü yerine getirmemesi durumunda varant sahibi, adi alacaklı olarak yükümlülüğün ifası için hukuksal yollara başvurabilecektir. Geçerlilik süresinin sınırlı olmasıHisse senedi yatırımcıları, zaman limitli yatırım konseptine aşina değildir. Yatırım yaptığı hisse senedinin orta ve uzun vadede performansını bekleyebilmektedir. Varantlar sınırlı süreli olduğu için hisse senetlerinden farklıdır. Vade bitimi ile birlikte varantın varlığı da sona ermektedir.
Kullanımı
Portfolyo Koruması: Portfolyoyu fiyat düşüşlerine karşı ya da gerekli koşullarda fiyat artışına karşı korumada yardımcı olur
Düşük gider
Kaldıraç etkisi
Fiyatlama
Varant değeri = Po- Pbono ya eşittir. Bu da bonodan gelen nakit akışının bononun varrantlı değerinden çıkarılmasıyla elde edilir. Bu varantları fiyatlamada farklı modeller kullanılabilir. En önemlileri Black-Sholes modelidir.

Varant fiyatları bir çok farklı indikatöre dayanabilir ama bir varantın market fiyatının bulurken iki şeye dikkat edilmesi gerekir:
Gerçek Değer: bu basitçe exercise fiyatından şiirketin hisse fiyatının çıkarılmasıyla bulunur. Buna göre de varantlar ‘at-The money’ ya da ‘out of money’ diye adlandırılırlar. Exercise price hissenin fiyatından yüksekse ‘in-the money , düşükse ‘out-of-the money’ olarak isimlendirilir.
Zaman değeri: Zaman değeri varant değerinin hisse vade bitimine kadar olan süreçteki değerini ifade eder. Zaman değeri vade sonuna gelindikçe değerini yitirir çünkü sona yaklaşıldıkça fiyat değişikliğinin oluşma ihtimali gittikçe düşmeye başlamaktadır.Zman değeri aşağıdaki faktörlerden etkilenir;

Vade sonuna kalan süre: vade bitimine kalan zaman uzadıkça, varantin zaman değeri de artar Bunun sebebi hissenin in the money olması ihtimali bu uzun süreçte daha yüksektir.
Dayanak varlığın fiyat oynaklığı: hissedeki volatilite arttıkça, varantın fiyatı da artacaktır, cünkü yine in the money ihtimali artmıştır.
Temettüler: Temmettü alımı varantin kontratında bahsedilen kurallara göre yapılır.
Faiz oranları: Faiz oranlarının artması call varantlarının artmasına ve put varantlarının fiyatlarının azalmasına sebep olur. Faiz oranlarının nerede olduğu opportunity cost of capital ‘i belirtir.

Varantlar Ve Opsiyon Sözleşmeleri
Türev araçların en önemli türlerinden birini oluşturan opsiyon sözleşmeleri, taraflardan birini (satıcı), belirli bir tarihte veya belirli bir tarihe kadar olan dönemde, sözleşme konusu dayanak varlığı satma ya da alma konusunda, karşı tarafın talebine bağlı olarak yükümlülük altına sokmaktadır. Kendisine seçme hakkı tanınan taraf (alıcı), sahip olduğu alım veya satım hakkını kullanma bakımından bir serbestiye sahiptir. Diğer bir ifadeyle, sözleşme alıcı taraf için bir hak sağlarken, satıcı tarafı yükümlülük altına sokmaktadır. Bu açıklamadan da anlaşılacağı üzere varantlar ve opsiyon sözleşmeleri pek çok temel noktada ortak özellikler sergilemektedir. Fiyatlandırmaları aynı şekilde yapılmaktadır.Opsiyon sözleşmeleri organize piyasalarda işlem görebileceği gibi, tezgahüstü piyasada da işlem görebilir. Tezgahüstü piyasalarda işlem gören opsiyon sözleşmeleri, borsada işlem gören opsiyon sözleşmelerine göre taraflara daha esnek yapı sunmasına karşılık, opsiyonun alıcısı konumundaki taraf, yükümlülüğün yerine getirilmeme riski ile karşı karşıyadır.